ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆ ਰਹੇ ਹੋ... ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ............ ਲੇਖ / ਰਿਸ਼ੀ ਗੁਲਾਟੀ

ਅੱਜ ਦੇ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਪਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਪਾਠਕ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਜੋ ਖ਼ੁਦ ਜਾਂ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਪੜ੍ਹਾਈ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਥੇ ਪੱਕਾ ਹੋਣ ਦੇ ਸੁਪਨੇ ਤਾਂ ਹਰ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਉਸਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਵੀਜ਼ਾ ਅਪਲਾਈ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤੱਕਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਇੱਕ ਵਾਰ ਪੱਕਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਐਸ਼ੋ-ਆਰਾਮ ਭਰੀ ਜਿੰਦਗੀ ਕਿਸਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦੀ । ਸਭ ਨੂੰ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਸਾਲ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਮੁੜ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿਚ, ਪਰ ਸਚਾਈ ਇਸ ਤੋਂ ਕੋਹਾਂ ਦੂਰ ਹੈ । ਅੱਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਜਾਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਸੇਵਾ ਸਮਝ ਕੇ ਲਿਖਿਆ ਪਰ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਬੈਠੇ ਆਪਣੇ ਹਮਵਤਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਫਰਜ਼ ਸਮਝ ਕੇ ਕਲਮ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹਾਂ । ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਮੇਰੇ ਥੋੜੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦੌਰਾਨ ਜੋ ਚੰਗੇ-ਮਾੜੇ ਅਨੁਭਵ ਹੋਏ ਉਹ ਸਭ ਨਾਲ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨੇ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ । ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸੇਧ ਦੇ ਸਕਾਂ ਤਾਂ ਜੋ ਉਹ ਮੇਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਨਾਂ ਕਹਿਣ “ਜੇਕਰ ਪਤਾ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਇੱਥੇ ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਨਾਲ਼ ਦੋ-ਚਾਰ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ, ਤਾਂ ਕਦੀ ਵੀ ਨਾ ਆਉਂਦਾ ।”

ਵਿਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਵਾਸ ਦੀ ਪੌੜੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ਡੰਡਾ ਏਜੰਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਜਿੰਨ੍ਹਾ ਦੇ ਦਿਖਾਏ ਸੁਪਨੇ ਜੋ ਕੋਈ ਤੱਕ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਮੁੜ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਜੋਗਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ । ਜਦ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਵਤਨ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਏਜੰਟ ਸਾਨੂੰ ਘਰ ਬੈਠਿਆਂ ਹੀ ਮੈਲਬੌਰਨ ਦੀ “ਫਲਿੰਡਰ ਸਟਰੀਟ” “ਯਾਰਾ ਰਿਵਰ” ਤੇ “ਐਲਿਜ਼ਬੈਥ ਸਟਰੀਟ” ਆਦਿ ਦੇ ਨਜ਼ਾਰੇ ਦਿਖਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ । ਕਈ ਹੋਰ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਏਜੰਟ “ਕਰਾਊਨ” ਦੀ ਸੈਰ ਵੀ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਕਿ ਸਲਾਮ ਨਮਸਤੇ ਫਿਲਮ ਦੇ ਕੁਝ ਸੀਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੂਟਿੰਗ ਹੋਈ ਸੀ । ਵਰਨਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਜਿੰਨ੍ਹੇ ਵੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਮਿਲਿਆ ਹਾਂ, ਪੰਜਾਬੀ ਹੀ ਆਟੇ ਬਰਾਬਰ ਹਨ ਤੇ ਬਾਕੀ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਨਮਕ ਬਰਾਬਰ । ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਹਮਵਤਨਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਇੰਝ ਹੱਸਦਿਆਂ ਜਾਂ ਖੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਦੇਖਿਆ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਪੰਜਾਬੀ ਬਜੁ਼ਰਗ ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਯਾਦ ਆ ਜਾਵੇ “ਚੁੱਪ ਵੀ ਕਰਜਾ ਕੰਜਰਾ, ਕਿਵੇਂ ਹਿੜ-ਹਿੜ ਲਾਈ ਐ । ਸਹੁਰੀ ਦਾ ਬਿਨਾਂ ਗੱਲੋਂ ਹੀ ਦੰਦੀਆਂ ਕੱਢੀ ਜਾਂਦੈ ।” ਇੰਝ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਸਭ ਹੱਸ ਕੇ ਜਾਂ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ “ਕਿਸੇ ਸਰਕਾਰੀ ਫਾਈਲ ਦਾ ਘਰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ।” ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਤੇ ਖੇੜੇ, ਹਾਸੇ ਤੇ ਠੱਠੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਅਜਿਹਾ ਗਹਿਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਭ ਦੀ ਬੜੀ ਡੂੰਘੀ ਸਾਂਝ ਹੈ ਪਰ ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਸਭ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਉਦਾਸੇ ਤੇ ਮਸੋਸੇ ਜਾਪਦੇ ਹਨ । ਨਵੇਂ ਆਏ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਜੇ ਸਾਡੀ ਕੋਈ ਖਾਸ ਜਾਣ ਪਹਿਚਾਣ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਬਾਕੀ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ‘ਚ ਨਹੀਂ ਰੰਗੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਵੀ ਸੂਤ ਲੱਗੇ ਬੁਲਾ ਹੀ ਲਈਦਾ ਹੈ । ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਵੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਹੀ ਸੁਆਲ ਜੁਆਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ।

“ਕਦੋਂ ਆਏ?”

“ਪੱਕੇ ਹੋ ਕੇ ਆਏ ਜਾਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬੇਸ ‘ਤੇ ?”

“ਕਿਹੜਾ ਕੋਰਸ ਹੈ?”

“ਕਿਸ ਨਾਲ਼ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋ?”

“ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿੱਥੋਂ ਆਏ ਹੋ?”

ਸਭ ਦੀ ਗੱਲ ਬਾਤ ਦਾ ਯਕੀਨਨ ਇੱਕ ਹੀ ਅੰਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੌਬ ਮਿਲੀ ਕਿ ਨਹੀਂ । ਜੇਕਰ ਕਦੀ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਖਿੱਚੀ ਵੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੌਬ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਤਾਂ ਵਧਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਇਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਲੇ ਹੀ ਘੁੰਮਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ । ਜਿਹੜੇ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁੱਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਟੀਟਣੀਆਂ ਮਾਰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇੱਥੇ ਨਿੱਕੀ ਤੋਂ ਨਿੱਕੀ ਜੌਬ ਲਈ ਤਰਸਦੇ ਹਨ । ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ 20 ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਫ਼ੀਸ ਕੱਢਣ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਤੜੱਕ ਕਰਕੇ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਪਤਾ ਉਦੋਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਅਗਲੇ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਫ਼ੀਸ ਲਈ ਘਰ ਫੋਨ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । 4-5 ਲੱਖ ਰੁਪਇਆ ਖ਼ਰਚ ਕਰਕੇ ਪੁੱਤ/ਧੀ ਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸੈੱਟ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਵਾਲੇ ਮਾਪਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਝਟਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਪਰ ਗਾਰੰਟੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬੈਠਿਆਂ ਕੋਈ ਵੀ, ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਕੌੜੀਆਂ ਸਚਾਈਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ । ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਦੱਸ ਵੀ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਇੰਝ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮਾਮੂਲੀ ਗੱਲ ਹੋਵੇ । ਇੱਥੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਬਾਤ ਹੋਈ ਤੇ ਮੈਂ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਇਹੀ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਤਨ ਬੈਠਾ ਇਥੋਂ ਦੇ ਹਾਲਤਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲੈਣੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਸਹੀ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦੱਸਦਾ ਕਿ ਜੌਬ ਆਦਿ ਦਾ ਬਹੁਤ ਬੁਰਾ ਹਾਲ ਹੈ ਤਾਂ ਹਰ ਵਾਰ ਇਹੀ ਜੁਆਬ ਮਿਲਿਆ ਕਿ ਵਤਨੀਂ ਬੈਠੇ ਨੂੰ ਜੇਕਰ ਸਹੀ ਦੱਸ ਵੀ ਦੇਈਏ, ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਇਹੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਕਿ “ਖੁਦ ਤਾਂ ਮੈਲਬੌਰਨ ਦੇ ਬੁੱਲ੍ਹੇ ਲੁੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਇੱਥੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਲਈ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਪੁੱਛੇ, ਤਾਂ ਵੀ ਸਭ ਨਾਲ ਹਿਸਾਬ ਸਿਰ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰੀਦੀ ਹੈ ।”

ਕੁਝ ਕੁ ਦਿਨ ਤਾਂ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਜਿਸ ਯਾਰ-ਦੋਸਤ ਕੋਲ ਆਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਕੋਲ ਹੀ ਰੋਟੀਆਂ ਤੋੜਦਾ ਹੈ । “ਫੁੱਲ ਡੇ” ਟਿਕਟ ਲੈ ਕੇ ਚਾਂਈ-ਚਾਂਈ ਸਿਟੀ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ । ਸਾਰਾ ਮੈਲਬੌਰਨ ਦੋ ਜ਼ੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਜੋ਼ਨ ਵਨ ਤੇ ਜ਼ੋਨ ਟੂ । ਆਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਯਾਦ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜ਼ੋਨ ਦੀ ਟਿਕਟ ਦੂਜੇ ਜ਼ੋਨ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਚੱਲਦੀ । ਜੇਕਰ ਪਕੜਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪਨੈਲਟੀਆਂ ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਹਨ ਤੇ ਕੋਈ ਅਫ਼ਸਰ ਇਹ ਬਹਾਨਾ ਸੁਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ “ਅਸੀਂ ਨਵੇਂ ਆਏ ਹਾਂ ਜੀ, ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ।” ਜਿੰਨਾਂ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਾਲਜ ਜਾਣ ਸਮੇਂ ਟਿਕਟ ਜਾਂ ਪਾਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਤੇ ਬੱਸ ਕੰਡਕਟਰਾਂ ਨਾਲ ਖਹਿਬਾਜੀ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋਵੇ, ਕਦੀ ਡਰਾਇਵਰਾਂ ਜਾਂ ਕੰਡਕਟਰਾਂ ਤੇ ਹੱਥ ਗਰਮ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਯਾਰਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ਼ ਮਿਲਕੇ ਬੱਸ ਨੂੰ ਘੇਰਿਆ ਹੋਵੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰਾ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਇੱਥੇ ਨਹੀਂ ਚੱਲਣਗੀਆਂ । ਹਾਂ, ਇੱਕ ਗੱਲ ਤਾਂ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਲਈ ਗਈ ਟਿਕਟ ਨਾਲ਼ ਬੱਸ, ਟਰੇਨ ਜਾਂ ਟਰਾਮ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਚਾਹੋ, ਜਿੰਨਾ ਚਾਹੋ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਪਰ ਧਿਆਨ ਰੱਖੋ ਕਿ ਗਲ਼ਤ ਜੋ਼ਨ ਵਿੱਚ ਨਾ ਜਾਣਾ । ਬਾਕੀ ਸੰਡੇ ਸੇਵਰ, ਦੋ ਘੰਟੇ, ਅਰਲੀ ਬਰਡ ਤੇ ਹੋਰ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਜ਼ਰੂਰਤ ਮੁਤਾਬਿਕ ਖਰੀਦੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਗਗਨਚੁੰਬੀ ਇਮਾਰਤਾਂ, ਸਾਫ਼-ਸੁਥਰਾ ਵਾਤਾਵਰਣ ਤੇ ਚੰਗਾ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਨਵੇਂ ਆਏ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਦੇ ਚਾਵਾਂ ਮਲ੍ਹਾਰਾਂ ਉੱਪਰ ਮਠਿਆਈ ‘ਤੇ “ਵਰਕ” ਵਾਂਗ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ । ਜਿਹੜੀਆਂ ਗੋਰੀਆਂ ਨੱਢੀਆਂ ਕਦੇ-ਕਦਾਈਂ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਟੂਰਿਸਟ ਸਥਾਨ ਤੇ ਖੜ੍ਹ-ਖੜ੍ਹ ਦੇਖੀਆਂ ਸਨ, ਨਾਲ਼ ਫੋਟੋ ਖਿਚਵਾਈਆਂ ਸਨ ਤੇ ਸਭ ਯਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚੌੜੇ ਹੋ-ਹੋ ਦਿਖਾਈਆਂ ਸਨ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਰੱਬ ਨੇ ਇੱਥੇ ਟੋਕਰਾ ਹੀ ਮੂਧਾ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਬੜੀ ਵਰਾਇਟੀ ਹੈ, ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਅਨ, ਵੀਅਤਨਾਮੀ, ਥਾਈਲੈਂਡ ਤੇ ਚੀਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੋਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੋਂ-ਕਿੱਥੋਂ । ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਜੱਫੀ ਪਾਈ ਖੜੀਆਂ ਅੱਧ-ਨੰਗੀਆਂ ਨੱਢੀਆਂ ਦੇਖ ਪੰਜਾਬੀ ਗੱਭਰੂ ਦਾ ਚਿੱਤ ਬਾਗੋ-ਬਾਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੇਕਰ ਕਿਤੇ ਟਰਾਮ ਜਾਂ ਟਰੇਨ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਗੋਰੀ ਮੇਮ ਕੋਲ ਆ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਏ ਤਾਂ ਗੱਭਰੂ ਦੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਬੇ-ਲਗਾਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਮੇਮ ਦੇ ਸਾਥ ਦਾ ਨਿੱਘ ਮਾਣਦਿਆਂ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਜੋ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਡੇ ਵਰਗਿਆਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਮਝ ਆ ਹੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕਦੀ-ਕਦੀ ਬੀਚ ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਸ਼ੁਗਲਮੇਲਾ ਵੀ ਦੇਖਦਾ ਹੈ । ਆਖਿਰ ਮੈਲਬੌਰਨ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਏਨੇ ਬੀਚ ਘੁੰਮਣ ਲਈ ਹੀ ਤਾਂ ਹਨ ।

ਸੀਨ ਪਲਟਦਾ ਹੈ ਤੇ ਗੱਭਰੂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਕਮਰਾ ਲੈਣ ਦੀ ਫਿਕਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਮੁੜ ਉਹ ਐਤਵਾਰ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਜਾਣ ਲਈ ਬਲੈਕ ਬਰਨ ਦੀ ਟਰੇਨ ਪਕੜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅਰਦਾਸ ਉਪਰੰਤ ਲੰਗਰ ਛਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਬਾਹਰ ਲੱਗੇ ਨੋਟਿਸ ਬੋਰਡ ਤੇ ਕਮਰੇ ਲੱਭਣ ਲਈ ਫੋਨ ਨੰਬਰ ਤੇ ਐਡਰੈਸ ਨੋਟ ਕਰ, ਕਮਰਾ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਕਮਰਾ ਵੀ ਇੱਥੇ ਚੰਗੀ ਕਵਾਇਦ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਯਾਦ ਰੱਖੋ ਚਾਹੇ ਕਮਰਾ ਲੈਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਜੌਬ, ਹਰ ਕੰਮ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ “ਰੈਫਰੈਂਸ” ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪਵੇਗੀ ਤੇ “ਰੈਫਰੈਂਸ” ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਜੋ ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਵੀ ਤੁਹਾਡਾ ਪੱਖ ਪੂਰ ਸਕੇ । ਅਗਲਾ ਕੰਮ ਜੌਬ ਲੱਭਣ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕੋਈ ਵੀ ਤੁਹਾਡੀ ਮੱਦਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, “ਰਜਿ਼ਊਮੇ” ਬਣਾ ਕੇ ਖੁਦ ਹੀ ਦਰ-ਦਰ ਠੋਕਰਾਂ ਖਾਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੁਝ ਸ਼ੁਭਚਿੰਤਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਾਨੂੰ ਮੈਲਬੌਰਨ ਆਉਣ ਤੇ ਜੌਬ ਬਾਬਤ ਇੱਕ ਚੇਤਾਵਨੀ ਮਿਲੀ ਸੀ ਕਿ “ਜੋ ਮਰਜ਼ੀ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਪਰ ਕਿਸੇ “ਵੈੱਲ ਸੈਟਲਡ” ਪੰਜਾਬੀ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ । ਕਿਉਂ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਉਸ ਤਬਕੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ, ਜੋ ਨਵੇਂ ਆਏ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਕਰਦਾ ਹੈ ।” ਅਫ਼ਸੋਸ ਤਾਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਨਹੀਂ, ਦੋ ਨਹੀਂ, ਕਈ ਚੇਤਾਵਨੀਆਂ ਮਿਲਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਸ ਦਾ ਕੌੜਾ ਤਜ਼ਰਬਾ ਸਾਨੂੰ ਹੋ ਹੀ ਗਿਆ । ਕਿਸੇ “ਦੇਸੀ” ਨਾਲ਼ ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਜਾਣ-ਪਹਿਚਾਣ ਹੋਈ ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ “ਦੇਸੀ” ਦੋਸਤ ਦੀ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਦੋ ਦਿਨ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ (ਇੱਥੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸ਼ਰਮਨਾਕ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਬੇਗਾਨਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਭਾਰਤੀ ਹੀ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਦੇਸੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਸਚਾਈ ਨਾਲ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ) । “ਚਲੋ, ਦੋ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾੜਾ-ਮੋਟਾ ਕੰਮ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੀ ਮਿਲ ਜਾਊ” ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਮੈਂ ਦੋ ਦਿਨ ਸਿਰਫ਼ 50 ਡਾਲਰ ਰੋਜ਼ਾਨਾਂ ਤੇ ਜਾਣਾ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ । ਪਹਿਲੇ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਜਦੋਂ 50 ਡਾਲਰ ਦਾ ਨੋਟ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਨਾਲ਼ ਦੀ ਨਾਲ਼ 35 ਨਾਲ਼ ਗੁਣਾ ਕਰਕੇ ਕਾਫ਼ੀ ਸੁਆਦ ਆਇਆ ਤੇ ਸਾਰੇ ਦਿਨ ਦੀ ਤਕਲੀਫ਼ ਭੁੱਲ ਗਈ । ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮ ਹੋਈ ।

“ਸਰ, ਕੰਮ ਹੋ ਗਿਆ ।” ਮੈਂ ਫੈਕਟਰੀ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ।

“ਗੁੱਡ ! ਚੰਗਾ ਐਸ਼ ਕਰੋ ਫਿਰ” ਫੈਕਟਰੀ ਮਾਲਕ ਨੇ ਬਿਨਾਂ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਤੱਕਿਆਂ, ਬੀਅਰ ਦੀ ਚੁਸਕੀ ਭਰਦਿਆਂ ਜੁਆਬ ਦਿੱਤਾ । ਆਪਣੀ ਅੱਜ ਤੱਕ ਦੀ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹਾ “ਪਿਆਰ ਭਰਿਆ” ਜੁਆਬ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਉਦੋਂ ਵੀ ਕਦੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸੁਣਨਾ ਪਿਆ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ ਸੀ ।

“ਭਾ ਜੀ, ਅੱਜ ਦੇ ਪੈਸੇ......” ਜਿਸ ਨੇ ਕੰਮ ਦਿਵਾਇਆ ਸੀ, ਉਸ ਵੱਲ ਤਕਦਿਆਂ ਗੱਲ ਅਧੂਰੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੀ ।

“ਕੋਈ ਨਾਂ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਕਿਤੇ ਜਾਂਦੇ, ਲੈ ਲਵਾਂਗੇ” ਜੁਆਬ ਮਿਲਿਆ ।

“ਪਰ ਕੰਮ ਤਾਂ ਦੋ ਦਿਨ ਦਾ ਸੀ, ਤੇ ਉਹ ਹੋ ਗਿਆ । ਬਾਕੀ ਆਉਣ ਲਈ ਦੋ ਘੰਟੇ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੇ ਦਸ ਡਾਲਰ ਕਿਰਾਇਆ ਲੱਗਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਕਰਕੇ ਦੋਬਾਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਪੈਸੇ ਲੈਣ ਲਈ ਆਉਣਾ ਵੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ” ਮੇਰਾ ਜੁਆਬ ਸੀ ।

“ਕੋਈ ਨਾਂ ਲੈ ਲਵਾਂਗੇ” ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਰਸਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਗੱਡੀ ਵੱਲ ਤੁਰ ਪਿਆ । ਹੁਣ ਕਰੀਬ 4 ਹਫ਼ਤੇ ਬੀਤ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਪੈਸੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮਿਲਣ ਦੀ ਕੋਈ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਕਿਸੇ “ਗੋਰੇ” ਕੋਲ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ, ਜੇਕਰ ਉਸਨੂੰ ਕੰਮ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਵੀ ਆਵੇਗਾ ਤਾਂ ਵੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੰਮ ਦੀ ਉਜਰਤ ਜਰੂਰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਇਸ ਦਿਨ ਦੁਪਿਹਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਫੈਕਟਰੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੁਰਗੇ, ਬੱਕਰੇ ਭੁੰਨੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਬੀਅਰ ਦੇ ਨਾਲ਼ ਵਿਸਕੀ ਦੇ ਦੌਰ ਵੀ ਚੱਲੇ ਸਨ । ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਰੰਗੀਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਏਨਾਂ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਮੇਰੇ 50 ਡਾਲਰ ਮੁੱਕਰ ਕੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੇ ਖ਼ਰਚੇ ਬਚਾ ਹੋ ਗਏ । ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮੱਛੀਆਂ ਨੇ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਹੀ ਗੰਦਾ ਕਰ ਦੇਣਾ ਹੈ । ਇਹ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘੱਟ ਡਾਲਰਾਂ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਫੈਕਟਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਹਿਸਾਨ ਕਰਕੇ ਕੰਮ ਦੇਣਗੇ ਤੇ ਕੰਮ ਵੀ ਚੰਮ ਲਾਹੁਣ ਬਰਾਬਰ ਹੋਵੇਗਾ । ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਸੂਰਮੇ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਮੱਦਦ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਤੁਹਾਡੀ ਕਮਾਈ ‘ਚੋਂ ਆਪਣਾ ਹਿੱਸਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਢਵਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਤੁਹਾਡੇ ਸਿਰ ਕੰਮ ਦਿਵਾਉਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਨ ਤਾਂ ਰਹੇਗਾ ਹੀ । ਇਹ ਵੀ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਹ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਦਿਨ ਕੰਮ ਸਿਖਾਉਣ ਦੇ ਨਾਮ ਤੇ ਲਗਵਾ ਲੈਣ ਤੇ ਮੁੜ ਕਹਿ ਦੇਣ ਕਿ ਤੁਹਾਡਾ ਕੰਮ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਇਆ । ਇਹ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਬਿਨਾਂ ਪੈਸਿਆਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਮੁੜ ਅਗਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਇਸ ਜਗ੍ਹਾ ਤੇ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਰ “ਮੁਰਗੇ” ਆ ਜਾਣਗੇ । ਮੈਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਦੋ ਦਿਨ ਲਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਕਈ ਜਣੇ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਦਿਨ ਲਗਾ ਕੇ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਮੈਂ ਤਾਂ “ਤਕੜਾ” ਵਗਿਆ ਸਾਂ ਜੋ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 50 ਡਾਲਰ ਤਾਂ ਲੈ ਗਿਆ ਸਾਂ । ਜੇਕਰ ਕਿਸਮਤ ਸਾਥ ਦੇ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਗੱਲ ਵੱਖਰੀ ਹੈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਚਾਰ-ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਤਾਂ ਕੰਮ ਮਿਲਣ ਦਾ ਕੋਈ ਚਾਂਸ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਆ ਕੇ ਤੁਹਾਡੀ ਸਾਰੀ ਕਾਬਲੀਅਤ, ਸਾਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ, ਸਾਰਾ ਤਜਰਬਾ ਮਿੱਟੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ । ਮੈਲਬੌਰਨ ਦੇ ਇੱਕ ਇੰਸਟੀਚਿਊਟ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਰਿਸੈਪਸ਼ਨਿਸਟ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਜੋ ਕਿ ਕੇਰਲਾ ਵਿੱਚ ਗਾਈਨੀ ਦੀ ਡਾਕਟਰ ਸੀ ਤੇ ਉਸਦਾ ਪਤੀ ਚਾਰਟਰਡ ਅਕਾਊਂਟੈਂਟ ਸੀ ਤੇ ਇੱਥੇ ਸਟੋਰ ਵਿੱਚ ਸੇਲਜ਼ਮੈਨ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਇਹ ਜੋੜਾ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਹੀ ਪੱਕਾ ਹੋ ਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆਇਆ ਹੈ । ਬੇਸ਼ੱਕ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਲਾਈਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜੌਬ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਪਰ ਅੱਜ ਤਾਂ ਇਹੀ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਹੋਰ “ਫ਼ੈਸ਼ਨ ਡਿਜ਼ਾਇਨਰ” ਮਿਲੀ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਚੰਗੇ ਨੋਟ ਛਾਪਦੀ ਸੀ । ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਚਮਕ-ਦਮਕ ਨੇ “ਕਮਰਸ਼ੀਅਲ ਕੁਕਰੀ” ਕੋਰਸ ਵਿੱਚ ਮੈਲਬੌਰਨ ਲੈ ਆਂਦਾ ਤੇ ਹੁਣ ਖ਼ਰਚ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਰੈਸਟੋਰੈਂਟ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੀ ਹੈ । ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਹਵਾਂ ਤੇ ਵੈਕਸ ਕਰਵਾ ਕੇ ਰੱਖਦੀ ਸੀ ਤੇ ਹੁਣ ਤੰਦੂਰ ਤੇ ਰੋਟੀਆਂ ਲਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਵੈਕਸ ਕਰਵਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ । ਚਾਹੇ ਤੁਸੀਂ ਵੈਲਡਿੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਮੀਟ ਕੱਟਦੇ ਹੋ, ਪਲੰਬਰ ਜਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਹੱਥੀਂ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਣਦੇ ਹੋ, ਹਰ ਕੰਮ ਲਈ ਲਾਇਸੈਂਸ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪਵੇਗੀ । ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਵੀ “ਰੈੱਡ ਕਾਰਡ” ਦਾ ਕੋਰਸ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਤੇ ਫਿਰ ਕੰਮ ਲਈ ਅਪਲਾਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ । ਜੇਕਰ ਕਲੀਨਿੰਗ ਵੀ ਕਰਨੀ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਤਜਰਬਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ । ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਜਿੰਨੇ ਵੀ ਇੱਥੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਸੇ ਨੇ ਡੱਕਾ ਤੋੜ ਕੇ ਦੂਹਰਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਇੱਥੇ ਜਦ ਜੌਬ ਲੱਭਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬੜੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਰ-ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਥੇ ਇੱਕ ਗੱਲ ਤਾਂ ਹੈ ਕਿ ਕੰਮ ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਹਰ ਕੰਮ ਕਰ ਵਾਲਾ ਬਰਾਬਰ ਅਧਿਕਾਰ ਰੱਖਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਸਲੂਟ ਮਾਰਨ ਦੇ ਨਹੀਂ, ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੇ ਪੈਸੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ । ਇੱਕ ਬੜੀ ਪੁਰਾਣੀ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਆ ਗਈ ਹੈ । ਕਰੀਬ ਵੀਹ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਕੋਟਕਪੂਰੇ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਸਟੂਡੀਓ ਵਿੱਚ ਫੋਟੋਗ੍ਰਾਫ਼ੀ ਸਿੱਖ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਤਾਂ “ਬਾਊ ਜੀ” ਕੋਲ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਜੋ ਕਿ ਐਤਵਾਰ ਕੇਵਲ ਤਾਸ਼ ਖੇਡਣ ਆਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਮੇਰੀ ਸਿ਼ਕਾਇਤ ਕਰਕੇ ਗਿਆ ਕਿ “ਥੋਡਾ ਇਹ ਮੁੰਡਾ ਮੈਨੂੰ ਨਮਸਤੇ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ” ।

“ਬਾਊ ਜੀ, ਮੇਰਾ ਇਹਦੇ ਨਾਲ਼ ਕੀ ਲੱਲਾ-ਖੱਖਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਹਨੂੰ ਐਵੇਂ ਹੀ ਸਲੂਟ ਮਾਰਦਾ ਫਿਰਾਂ ? ਘਰ ਦਿਆਂ ਦਾ ਧਕਾਇਆ ਏਥੇ ਆ ਕੇ ਸਾਰੀ ਦਿਹਾੜੀ ਤਾਸ਼ ਕੁੱਟੀ ਜਾਂਦੈ” ਜੁਆਬ ਮੇਰਾ ਵੀ ਹੂੜ-ਮੱਤ ਵਾਲਾ ਹੀ ਸੀ । ਪਰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਵਾਕਈ ਹੀ ਸਭ ਨੂੰ ਕੰਮ ਪਿਆਰਾ ਹੈ, ਚੰਮ ਨਹੀਂ । ਕੋਈ ਵੀ ਕੰਮ ਛੋਟਾ ਜਾਂ ਵੱਡਾ ਨਹੀਂ ਤੇ ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਦਾ ਹੈ । “ਨਾਰਥ ਮੈਲਬੌਰਨ” ਦੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਤੇ ਖੜਿਆਂ “ਕੌਨੈਕਸ ਰੇਲ” ਦੀ ਇੱਕ ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਬਾਤ ਚੱਲ ਪਈ, ਜੋ ਕਿ ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਆਈ ਹੋਈ ਸੀ ।

“ਜੌਬ ਪਰ ਜਾ ਰਹੇ ਹੋ ?”

“ਜੌਬ ਤੋ ਅਭੀ ਮਿਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਢੂੰਢ ਰਹੇ ਹੈਂ”

“ਹਾਂ, ਥੋੜਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੈ, ਮਿਲ ਜਾਏਗੀ, ਇੰਡੀਆ ਮੇਂ ਕਿਆ ਕਰਤੇ ਥੇ”

“ਸੌਫਟਵੇਅਰ ਕਾ ਕਾਮ ਥਾ, ਸਾਥ ਮੇਂ ਅਕਾਊਂਟਸ ਕੀ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਦੇਤਾ ਥਾ”

“ਯਹਾਂ ਟਰਾਈ ਕੀਆ ?”

“ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਚਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਵੈਸੇ ਤੋ ਇੰਡੀਆ ਮੇਂ ਅਕਾਊਂਟਸ ਕਾ 17 ਸਾਲ ਕਾ ਤਜ਼ਰਬਾ ਹੈ ਮਗਰ ਯਹਾਂ ਤੋ ਡੀ ਗਰੇਡ ਜੌਬ ਭੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਰਹੀ ।”

“ਅੱਛਾ, ਇੰਡੀਆ ਸੇ ਅਭੀ ਆਏ ਹੋ !!!! ਜੋ ਸੀ, ਡੀ ਗਰੇਡ ਕੇ ਚੱਕਰੋਂ ਮੇਂ ਪੜੇ ਹੋ, ਪਹਿਲੇ ਗਰੇਡ ਕਾ ਚੱਕਰ ਛੋੜੋ ਫਿਰ ਜੌਬ ਢੂੰਢਨਾ । ਯਹਾਂ ਕੋਈ ਏ ਯਾ ਡੀ ਗਰੇਡ ਜੌਬ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜੌਬ ਬੱਸ ਜੌਬ ਹੈ । ਪਹਿਲੇ ਜੌਬ ਕੀ ਰਸਪੈਕਟ ਕਰੋ, ਫਿਰ ਜੌਬ ਕਰਨਾਂ । ਚਾਹੇ ਲੇਬਰ ਕਰਤੇ ਹੋ ਯਾ ਅਫ਼ਸਰ ਹੋ, ਯਹਾਂ ਸਭ ਸਮਾਨ ਹੈ, ਕਿਸੀ ਕੋ ਕਿਸੀ ਸੇ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ” ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸਨੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਜਿਉਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਗੁਰ ਗੱਲਾਂ-ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ।

ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕੁਝ “ਜਾਣਕਾਰਾਂ” ਨੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਹਾਲਤ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਭਈਆਂ ਦੀ ਹੈ, ਉਹੀ ਹਾਲਤ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਹੈ । ਚਾਹੇ ਅਸਿੱਧੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਹੀ, ਅਸੀਂ ਇਹ ਤਾਂ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੀ ਹਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਚੰਗਾ ਵਿਵਹਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਬੜੀ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਬਿਨਾਂ ਗੱਲੋਂ ਹੀ ਮਜ਼ਾਕ ਦਾ ਪਾਤਰ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਜੋ ਭਈਆਵਾਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਅਸੀਂ ਵੀ ਉਸਦੇ ਜਿੰਮੇਵਾਰ ਹਾਂ । ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ ਜੇਕਰ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕੋਸਿ਼ਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੂੰ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਂ ਜੋ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਜਿ਼ਆਦਾ ਮਿਹਨਤੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਪੰਜਾਬੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਕੀ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇੰਡਸਟਰੀ ਜਾਂ ਕੰਮ-ਕਾਰ ਤੇ ਕਦੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸਨ ? ਨਹੀਂ... ਕਦੇ ਵੀ ਨਹੀਂ । ਅੱਜ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੇ ਇੰਡਸਟਰੀਅਲ ਏਰੀਏ ਵਿੱਚ ਚਲੇ ਜਾਓ ਤਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਇਹ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਕੋਈ ਹਿੱਸਾ ਹੈ । ਸਭ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਹੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ । ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਫਰੀਦਕੋਟ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮਕਾਨ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਵਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਤਾਂ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਸਮਾਨ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਜ਼ਦੂਰ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪਈ । ਅਕਸਰ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸਵੇਰੇ 8 ਵਜੇ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਕਰੀਬ 10 ਵਜੇ ਮੈਂ ਅੱਡੇ ਤੇ ਗਿਆ । ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਮਜ਼ਦੂਰ ਨੂੰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ । ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਮੇਰੀ ਪੂਰੀ ਇੰਟਰਵਿਊ ਲਈ ਕਿ ਘਰ ਕਿੱਥੇ ਹੈ ? ਕੰਮ ਕੀ ਹੈ ? ਆਦਿ ਆਦਿ.... । ਘਰ ਆ ਕੇ ਉਹ ਬੋਲਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਹੈਲਥ ਕਲੱਬ ਦਾ ਸਮਾਨ ਬਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕੱਢਣਾ, ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਉਸਾਰੀ ਵਾਲੇ ਮਿਸਤਰੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਵਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਰਵਾ ਲਓ । ਕੰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚਾਲੇ ਪਾ ਗਿਆ । ਸਮਾਨ ਤਾਂ ਕੰਮ ਤੇ ਲੱਗੇ ਹੋਏ ਬਾਕੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲਿਆ ਤੇ ਨਵਾਂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਇੱਕ ਸਵਾਲ ਜਰੂਰ ਪਿੱਛੇ ਛੱਡ ਗਿਆ ਕਿ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਇਮਾਨਦਾਰ ਹੈ ? ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਏਨੀ ਨਾਜ਼ੁਕ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜਿੰਨੀ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ । ਹਾਂ, ਕੰਮ ਕਿਹੜਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਕ ਜੁਦਾ ਗੱਲ ਹੈ । ਇਹ ਗੱਲ ਤਾਂ ਜ਼ਰੂਰ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਵਸਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਬੜੀ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਉਸ ਉੱਪਰ ਮਾਣ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਕੰਮ ਪ੍ਰਤੀ ਅਜਿਹੀ ਮਿਹਨਤ, ਲਗਨ ਤੇ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਦਾ ਮੁੱਲ ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਤਨ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੀ ਪਤਾ ਚਲ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਮਜਾਲ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਸਮਾਨੋਂ ਤਾਰੇ ਨਾ ਤੋੜ ਲਿਆਈਏ । ਪਰ ਯਾਰੋ... ਦੁੱਖ ਤਾਂ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਵਤਨ ਵਾਪਸ ਜਾਂਦਿਆਂ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦਾ ਗਿਲਾਸ ਭਰ ਕੇ ਪੀਣਾ ਵੀ ਆਪਣੀ ਹੱਤਕ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਮੁੜ ਪ੍ਰਦੇਸੀਂ ਆ ਕੇ ਫਿਰ ਕਿੱਲ ਵਾਂਗ ਸਿੱਧੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ । ਜੇਕਰ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਨੂੰ “ਕਲੀਨਿੰਗ” ਤੇ ਭਾਂਡੇ ਧੋਣ ਨੂੰ “ਡਿਸ਼ ਵਾਸਿ਼ੰਗ” ਕਹਿ ਵੀ ਲਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਕੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਕੰਮ ਦੀ ਕਿਸਮ ਬਦਲ ਜਾਏਗੀ ? “ਕਿੱਲਿਆਂ” ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਨੌਜਵਾਨ ਜਦੋਂ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਤਰਸਦੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਉਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੱਟ ਦਾ ਕਾਲਜੀਏਟ ਮੁੰਡਾ ਕੰਨਾਂ ‘ਚ ਮੁਰਕੀਆਂ ਤੇ ਖੜ-ਖੜ ਕਰਦਾ ਚਿੱਟਾ ਕੁੜਤਾ ਪਜਾਮਾ ਪਾਈ ਖੇਤ ਦੀ ਵੱਟ ਤੇ ਕਿੱਕਰ ਦੀ ਛਾਵੇਂ ਢਾਕਾਂ ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖੀ ਖੜਾ ਹੈ ਤੇ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦਾ ਬੁਲਟ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਲੱਗਾ ਹੋਇਆ ਹੈ । ਜੇ ਕੰਮ ਜਿ਼ਆਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਦਿਹਾੜੀਏ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਦਿਹਾੜੀਆ ਲੈਣ ਲਈ ਝੱਟ ਆਰਡਰ ਮਾਰ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਖ਼ੁਦ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਲਗਾਏਗਾ । ਇੱਥੇ ਹਾਲਾਤ ਬਿੱਲਕੁਲ ਉਲਟ ਹਨ । ਹਰ ਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੈ, ਕੰਮ ਚਾਹੇ ਕੋਈ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਪਰ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ....................। ਸਟੂਡੈਂਟ ਜਾਂ ਸਪਾਊਜ਼ ਵੀਜ਼ਾ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਕਿਉਰਟੀ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਕਿਉਂ ਜੋ ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 1 ਸਾਲ ਰਹਿਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ । ਲੜਕੀਆਂ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਥੋੜੀਆਂ ਹੋਰ ਵੱਧ ਹਨ ।

ਟੈਕਸੀ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਜੋ ਵੱਡੀ ਗਲਤੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਭਾਰਤ ਦੇ ਡਰਾਇਵਿੰਗ ਲਾਇਸੈਂਸ ਦੀ ਵੈਰੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ । ਸੰਬੰਧਿਤ ਡੀ.ਟੀ.ਓ. ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਲਿਖਵਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਲਾਇਸੈਂਸ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਅਸਲੀ ਹੈ । ਇਸ ਵੈਰੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ਤੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਸਥਿਤ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਦੂਤ ਦੇ ਦਫ਼ਤਰ ਵਿੱਚੋਂ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਡਰਾਇਵਿੰਗ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਵਿਭਾਗ ਲਈ ਵੈਰੀਫਿਕੇਸ਼ਨ ਪੱਤਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ । ਇਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵਿਕਟੋਰੀਆ ਵਿੱਚ ਲਾਇਸੈਂਸ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦਾ । ਡਰਾਇਵਿੰਗ ਲਈ ਇੱਥੇ ਤਿੰਨ ਟੈਸਟ ਪਾਸ ਕਰਨੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ । ਪਹਿਲਾ ਨਿਯਮਾਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਟੈਸਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦੂਜਾ ਟੈਸਟ ਵੀ ਕੰਪਿਊਟਰ ਤੇ ਗੇਮ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਤੀਸਰਾ ਟੈਸਟ ਜੋ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਔਖਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੈ ਸੜਕ ਤੇ ਕਾਰ ਚਲਾਉਣਾ । ਅਫ਼ਸਰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕਾਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਦਾ ਹੈ ਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਾਰ ਚਲਾਉਣ ਸਬੰਧੀ ਨਿਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਇੱਕ ਗੱਲ ਜੋ ਹੋਰ ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੀ ਹੈ, ਉਹ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਟੈਕਸੀ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਈਲੈਟਸ ਕਰਨੀ ਪਵੇਗੀ । ਪਰ ਜੇਕਰ ਟੈਕਸੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੋਰੀਅਰ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਡਰਾਇਵਿੰਗ ਦੇ ਨਿਯਮ ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤ ਹਨ । ਜੇਕਰ ਗ਼ਲਤੀ ਪਕੜੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੁਰਮਾਨੇ ਬਹੁਤ ਜਿਆਦਾ ਹਨ । ਹਰ ਕੋਈ ਨਿਯਮਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਡਰਾਇਵਿੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜੇਕਰ ਅਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਨਿਯਮਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਗੱਡੀ ਚਲਾਵਾਂਗੇ ਤਾਂ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦੇ ਚਾਂਸ ਬਹੁਤ ਜਿ਼ਆਦਾ ਹਨ । ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਵਾਂਗ ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਟਰੱਕ ਵਾਲਾ ਕਾਰ ਦੀ ਤੇ ਕਾਰ ਵਾਲਾ ਕਿਸੇ ਛੋਟੇ ਵਹੀਕਲ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ । ਜੇਕਰ ਜਾਣੇ-ਅਣਜਾਣੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਹੀਕਲ ਵਾਲਾ, ਪੈਦਲ ਚੱਲਦੇ ਨਾਲ ਟਕਰਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਵਹੀਕਲ ਵਾਲੇ ਦਾ ਅਜਿਹਾ “ਵਾਜਾ ਵੱਜੇਗਾ” ਕਿ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਯਾਦ ਰਹੇਗਾ । ਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪੈਦਲ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਜੇਕਰ ਗ਼ਲਤ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੜਕ ਪਾਰ ਕਰਦਾ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸਦਾ ਵੀ ਚਲਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਏਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਜੇਕਰ ਟਰੇਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸੀਟ ਤੇ ਪੈਰ ਰੱਖੀ ਬੈਠਾ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਵੀ ਚਲਾਨ ਦਾ "ਫਰਲਾ" ਘਰ ਆ ਜਾਵੇਗਾ ।

ਅੰਤਲੀ ਗੱਲ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਜੋੜਿਆਂ ਨਾਲ਼ ਕਰਨੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਵਾਂਗ ਬੇ-ਮੌਸਮੇ, ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦੇ ਹਨ । ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਿੱਕੇ-ਨਿੱਕੇ ਬੱਚੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਕਈ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਟੰਗ ਲੈਂਦੇ ਹਨ । ਅਜਿਹੇ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਜਿ਼ਆਦਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲਾਂ ਦਰ-ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ । ਕੰਮ-ਕਾਰ ਦੇ ਹਾਲਤਾਂ ਦਾ ਵਰਨਣ ਤਾਂ ਉੱਪਰ ਕਰ ਹੀ ਆਇਆ ਹਾਂ । ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ 14 ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਉਮਰ ਦੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਇਕੱਲਿਆਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ । ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮਾਂ ਜਾਂ ਬਾਪ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨੂੰ ਘਰ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ । ਘਰ ਬੈਠਿਆਂ ਖ਼ਰਚ ਕਿਦਾਂ ਨਿੱਕਲੇਗਾ, ਇਹ ਸੋਚ-ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਬੱਚਾ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਸਕੂਲ ਭੇਜਣਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ । ਸਕੂਲ ਦਾ ਖ਼ਰਚ ਬਹੁਤ ਜਿ਼ਆਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਬੱਘੀਆਂ ਜਾਂ ਰਿਕਸ਼ੇ ਨਹੀਂ ਹਨ, ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਸਕੂਲ ਲੈ ਜਾਣਾ ਤੇ ਲਿਆਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ । ਜੇਕਰ ਬੱਚਾ ਪੰਜ ਸਾਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੈ ਤੇ ਮਾਪੇ ਕੰਮ/ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਜਾਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਡੇ-ਬੋਰਡਿੰਗ ਵਿੱਚ ਛੱਡਣਾ ਪਵੇਗਾ । ਡੇ-ਬੋਰਡਿੰਗ ਦਾ ਖ਼ਰਚ ਏਨਾ ਕੁ ਜਿ਼ਆਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤੇ ਮਾਪੇ ਕੰਮ ਛੱਡ ਕੇ ਘਰ ਬੈਠਣਾ ਜਿ਼ਆਦਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਸਮਝਦੇ ਹਨ । ਇੱਥੇ ਮੈਂ ਅਜਿਹੇ ਕਈ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਵਾਪਸ ਵਤਨੀਂ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਜਾਂ ਭੇਜਣ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਹੇ ਹਨ । ਅਜਿਹੇ ਜੋੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮੈਂ ਇੱਕ ਸਲਾਹ ਦੇਣੀ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ਜੀ ਸਦਕੇ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਆਓ, ਪਰ ਜੇਕਰ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕੇ ਤਾਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਬੱਚੇ ਨਾਲ ਨਾਂ ਲੈ ਕੇ ਆਓ । ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਰੰਗ-ਢੰਗ ਦੇਖੋ, ਕੰਮ-ਕਾਰ ਦੇਖੋ, ਮੁੜ ਬੱਚੇ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਜੀ ਕਰੇ ਬੁਲਾ ਲਵੋ । ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਕਿ ਬੱਚੇ ਦਾ ਵੀਜ਼ਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਗਵਾਉਣਾ । ਇਹ ਗ਼ਲਤੀ ਵੀ ਨਾ ਕਰ ਬੈਠਣਾ । ਮੈਂ ਖੁਦ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਪਰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਜੋੜੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ, ਜਿਨਾਂ ਵੀਜ਼ਾ ਲਗਵਾਉਣ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਜਿ਼ਕਰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ, ਹੁਣ ਉਹ ਇੱਥੇ ਸੈੱਟ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਤੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜੁਆਬ ਦੇਣਾ ਔਖਾਂ ਹੋਇਆ ਪਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਪਿਛਲੇ ਕਰੀਬ ਸਾਲ-ਡੇਢ ਸਾਲ ਤੋਂ ਤਾਂ ਮੈਲਬੌਰਨ ਵਿੱਚ ਹਨ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿਆਣਾ ਕਿਥੋਂ ਜੰਮ ਪਿਆ । ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਨਾ ਲੈ ਕੇ ਆਉੁਣ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਦੋਹਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੀ ਕਰੰਸੀ ਦੇ ਮੁੱਲ ਦਾ ਵੱਡਾ ਫ਼ਰਕ ਵੀ ਹੈ । ਅਪਣੇ ਵਤਨ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਮੰਗਾਂ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ । ਇੱਥੇ ਇੰਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਚਿਰ ਸਾਡੀ ਆਮਦਨ ਸ਼ੁਰੂ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਲਿਆਂਦੀ ਕਰੰਸੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਦੁੱਧ, ਆਟਾ, ਸਬਜ਼ੀ ਆਦਿ ਖਰੀਦ ਕੇ ਨਾਲ਼ ਦੀ ਨਾਲ਼ 35 ਨਾਲ ਗੁਣਾ ਕਰਨ ਬਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ । ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਦਸ ਰੁਪੈ ਦੀ ਚਾਕਲੇਟ ਜਾਂ ਚਿਪਸ ਨਾਲ ਨਿਆਣਾ ਵਰ੍ਹਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਵਿੱਚ ਇਹ ਮੁਮਕਿਨ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਚਿਪਸ ਜਾਂ ਚਾਕਲੇਟ ਤਾਂ ਉਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਖ਼ਰਚ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਰੰਸੀ ਪਲਾਸਟਿਕ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਮੰਨ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਭਾਰਤ ਅਨੁਸਾਰ ਉਤਨੀ ਦੇਰ ਪੂਰੀਆਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ, ਜਿਤਨਾ ਸਮਾਂ ਇੱਥੇ ਕਮਾਈ ਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਵੇ । ਅਸੀਂ ਆਪਣੀਆਂ ਫੁੱਲਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਮਾਸੂਮ ਬੇਟੀਆਂ ਅੱਠ ਸਾਲਾ ਤਨੀਸ਼ਾ ਤੇ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾ ਗਰਿਮਾ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਹੀ ਵਤਨੀਂ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਤਨੀਸ਼ਾ ਆਪਣੀ ਕਲਾਸ ਦੇ ਪੇਪਰ ਫਰੀਦਕੋਟ ਹੀ ਦੇਵੇ ਤੇ ਸਾਲ ਖ਼ਰਾਬ ਨਾ ਹੋਵੇ । ਅਸੀਂ ਸੋਚਦੇ ਸਾਂ ਕਿ ਮੈਲਬੌਰਨ ਜਾ ਕੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸੈੱਟ ਹੋ ਕੇ ਬੁਲਵਾ ਲਵਾਂਗੇ ਪਰ ਇਥੋਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦੇਖਦਿਆਂ ਸਾਨੂੰ ਬੱਚੇ ਬੁਲਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਫਿਲਹਾਲ ਮੁਲਤਵੀ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਹੈ । ਤਨੀਸ਼ਾ – ਗਰਿਮਾ, ਬੇਟਾ ਮੁਆਫ਼ ਕਰਨਾ, ਪਾਪਾ ਮੰਮੀ ਨੂੰ, ਜੋ ਆਪਣਾ ਵਾਅਦਾ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾ ਸਕੇ ।